Бора Рэвін (Барыс Міхайлавіч Рэвін), сын ваеннага камандзіра, нарадзіўся 21 студзеня 1938 года за 3 гады і 5 месяцаў да вайны ў г. Дзяржынску.
– Я маленькі быў, калі вайна пачалася. Але так шмат памятаю. Тата мой у першы дзень на фронт пайшоў. Мы тады ўжо ў Вілейшах жылі, кватаравалі ў сям’і адной. Машына затрымалася каля дома, тата прыйшоў у хату, каб развітацца з мамай і са мной. Мама вельмі плакала, тулілася да яго, абдымала. А тата цалаваў мамін твар, вочы. Потым падхапіў мяне, таксама цалаваў, ціснуў да сябе і сказаў: "Хадзем, я пракачу цябе да паварота”. Я, вядома ж, узрадаваўся, не разумеў яшчэ нічога. Тата пасадзіў мяне ў кабіну побач з сабою, і мы паехалі. На ўскрайку машына затрымалася, тата высадзіў мяне і сказаў: "Вось тут на канцы сяла і сустракай мяне. Я хутка вярнуся. А ты слухайся маму, дапамагай ёй і чакайце нас з перамогай”.
Без таты было вельмі кепска. Мама часта плакала. А потым прыйшла машына, і мы з мамай ды іншымі жанчынамі, жонкамі ваенных, пачалі збірацца некуды ехаць. Даехалі да Пружан, а там ужо немцы. Усе бежанцы падаліся назад. Доўга ішлі. З намі была жанчына з маленькай грудной дзяўчынкай, а карміць яе не было чым, дык яна яе сваёю слюною карміла. А яшчэ ўрэзалася ў памяць, як ляжаў наш салдат, накрыты з галавою плашчпалаткаю, а немец хацеў зняць з яго боты, а салдат аказаўся жывым і выстраліў з пісталета ў таго немца. Тады падбеглі іншыя і пачалі калоць яго штыкамі. Доўга калолі, увесь быў у крыві.
Дабраліся неяк зноў да Вілейшаў. А былыя гаспадары нас ужо браць не хочуць, баяцца. Тады суседка цётка Поля ўзяла нас да сябе.
Я не ведаў, што мая мама звязана з партызанамі. Ды і што я мог ведаць у чатыры ці пяць гадоў? Аднойчы мама прыйшла і сказала, што ў Навасадах расстралялі маладую жанчыну, жонку ваеннага. Перад расстрэлам яна прытуліла да сябе дзіця, і ніхто не даў рады адарваць малога ад яе. Так і расстралялі разам. Мама сказала: "Як прыйдуць па мяне, я тое самае зраблю. Не хачу, каб маё дзіця па свету сіратой бадзялася. Няхай лепш разам…»
А потым наступіў той дзень. Я памятаю, як прыйшла машына з немцамі і затрымалася каля хаты. "Гэта за мною”, – ціха сказала мама і паглядзела на мяне. А я ў чым быў выскачыў з хаты і бег, пакуль не стаміўся…
А тым часам маю маму і яшчэ адну маладую жанчыну (у яе засталася дзяўчынка Лора, такая ж, як я) вялі ў лес на расстрэл. Потым ужо мне расказвалі, як іх расстрэльвалі, як потым паліцай адзін пачуў ціхі стогн, вярнуўся, адвярнуў нагою маму і сказаў: "Ты шчаслівая кабета, ну раз так, то жыві…”
Вечарам мужыкі пайшлі туды, каб пахаваць расстраляных. Следам за імі і я ішоў плачучы. Але там ляжала толькі адна жанчына, Лоркіна мама. Маёй мамы не было.
Яна вярнулася дадому праз некалькі дзён. Змучаная, параненая. Пакуль яна хадзіла, у нейкай вёсцы ёй перавязалі рану, але яна крываточыла і балела.
Цёця Поля прамыла рану, улажыла маму ў пасцель. Я не адыходзіў ад мамы, хацеў, каб яна мяне абняла, пагаварыла са мной. Але яна ляжала амаль беспрытомная.
Потым нехта данёс старасце, што яна жывая і што вярнулася дадому. Той далажыў у камендатуру. Там сказалі, ну раз такая жывучая, то няхай жыве. Але хутка перадумалі.
У той дзень мне споўнілася шэсць гадоў. Цёця Поля нават нешта прыгатавала для мяне смачнае. І тут у хату ўварваліся немцы. "Падымайся, паедзем у бальніцу”, – сказалі маме. Яна праз сілу паднялася, накінула на сябе цёплую шаль, падыйшла да мяне і ціха прашаптала "Бывай, сыночак” і пайшла да дзвярэй.
Маму вывелі з хаты, і адразу ж пачуліся стрэлы. Стралялі доўга-доўга, здавалася, бясконца. Я забіўся ў куток і баяўся нават дыхаць. А кулямёты ўсё стракаталі і стракаталі…
Потым суседзі, якія праз вакно бачылі, што там рабілася, расказвалі, як немцы страляюць-страляюць, а потым адвернуць маму, патрасуць за плечы і зноў страляюць.
Вечарам, калі вясковыя мужыкі прыйшлі, каб яе пахаваць, то казалі, што жывога месца не было на ёй. Немцы стараліся, каб ужо напэўна…
У той самы дзень з лесу прыйшлі партызаны, каб мяне забраць, але цёця Поля не аддала. У іх з мужам не было дзяцей, дык яна мяне вельмі любіла.
Спачатку мы хаваліся з ёй у суседзяў, потым з’ехалі ў другую вёску, бо цёця Поля вельмі баялася, што прыйдуць немцы, каб расстраляць і мяне. А потым ужо спакойна жылі да вызвалення.
Памятаю, як я штодзень бегаў на край сяла сустракаць тату. Прыбягу і доўга-доўга стаю, углядваючыся ў далечыню. Усё здавалася, вось-вось з’явіцца машына, і тата пасадзіць мяне ў кабіну, мы прыедзем да цёці Полі, і я раскажу яму пра маму… А ён усё не ехаў і не ехаў. Прыйшла перамога, мужчыны вярталіся з фронта ў сяло, а таты ўсё не было. Каб вы ведалі, як доўга я яго чакаў! Некалькі гадоў бегаў сустракаць.
У 46-м я пайшоў у школу. Прывяла за руку цёця Поля. Яна для мяне была замест мамы, любіла вельмі і шкадавала, я плаціў ёй такой самай любоўю.
У 53-м паслалі запрос у ваенны архіў і даведаліся, што старшы лейтэнант Міхаіл Рэвін быў цяжка паранены ў баях пад Мінскам і папаў у палон. Да 43-га прабыў у лагеры для ваеннапалонных у горадзе Нюрнбергу. Там і памёр.
Пасля вайны маміны астанкі балі перазахаваны ў брацкую магілу недалёка ад Поразава. Акурат ля дарогі. Калі ні еду, затрымаюся, пастаю. І той страшны дзень зноў устае ў памяці…
Ён даўно вырас, маленькі хлопчык Борка, і валасы пакрыліся шэраням, і вочы страцілі малады бляск. Але памяць не мае тэрмінаў. І яна зноў і зноў вяртае яго ў тыя далёкія дні, калі ён падшпаркам ганяўся па вясковай вуліцы, калі назаўсёды з ім развіталася мама, калі бегаў за сяло сустракаць тату… І нікуды не дзецца ад гэтай памяці.
Ядвіга КОБРЫНЕЦ
