Дзверы Таццяна адамкнула сваім ключом. І перш, чым увайшла ў кватэру, зразумела: яна не першай прыйшла дахаты: у прыхожцы адчуваўся водар руж – такі самы, як тады, год назад… І самі ружы – ярка-пунсовыя, нядаўна зрэзаныя, з кропелькамі-слязінкамі ў глыбіні сваіх напаўраскрытых бутонаў – яны кінуліся ў вочы нават раней, чым святочна прыбраны Юрый, які сустракаў яе з кветкамі ў руках.
– Са святам, каханая, – працягнуў ён букет. – З нашым святам!
Таццяна глядзела на яго і не магла прамовіць ні слова. Было ў гэтым позірку ўсё: захапленне – якія ж нерэальна-прыгожыя гэтыя кветкі і які прыгожы ён, яе Юра; удзячнасць – ён нічога не забыў, ён помніць і спецыяльна пайшоў з работы, каб зрабіць ёй сюрпрыз. І шчасце, усё яшчэ змешанае з недаверлівым страхам: і гэта ўсё – мне? За што, Госпадзі, няўжо я гэтага заслужыла, няўжо звычайны чалавек можа быць такім неверагодна шчаслівым?..
– Дзякуй, – толькі і змагла вымавіць яна – і ўткнулася ў яго плячо, хаваючы павільгатнеўшыя вочы.
– Гэй, толькі не плакаць! – адхіліў яе Юра. – У такі дзень грэх плакаць! Тым больш, што мы з табой ідзем у рэстаран. У цябе сёння такая шыкоўная прычоска, і чырвоныя ад слёз вочы да яе зусім не пасуюць.
– У рэстаран? – здзівілася Таццяна. – Але ж мы не збіраліся, ты нічога не казаў… Я курыцу хацела засмажыць…
– Ну як гэта – не збіраліся? Мы збіраліся яшчэ год назад, калі ты памятаеш. За год, між іншым, так і не выбраліся – мая віна, прызнаю. І сёння – самы час. Так што давай, пераапранайся. А курыцу заўтра засмажым. Андрэйку з вёскі забярэм, маму тваю прывязем пагасціць – вось і будзе ў нас святочная сямейная вячэра. А сёння – наш вечар! Толькі наш – і больш нічый…
Столік у невялікім утульным рэстаранчыку, стылізаваным "пад даўніну” (яна нават не ведала, што такі ёсць у іх горадзе), быў прадбачліва заказаны. У інтэр’еры старадаўняй вясковай хаты з лаўкамі ўздоўж сцен і вялікім куфрам у куце на падлозе былі пасцелены саматканыя ходнікі, са сцен у рамачках з-за шкла пазіралі шляхетныя паненкі ў модных капялюшыках і франтаватыя кавалеры з падкручанымі вусамі, на стале гарэла газавая лямпа – ці амаль што газавая… У Таццяны было адчуванне, што яна прыехала ў госці да сваёй бабулі, і тая вось-вось падыдзе да стала, засланага саматканым абрусам, і з цёплай усмешкай прынясе дарагім гасцям горку цёплых, толькі што з печы, бліноў і глыбокую патэльню са смачнай мачанкай…
Бліны з мачанкай і сапраўды неўзабаве з’явіліся на стале. А таксама запацеўшы графін з вішнёвай налівачкай – усё гэта прынесла ўвішная дзяўчына з доўгай касой, выкладзенай на галаве вяночкам, і ў вышытай льняной блузцы…
– Я спачатку хацеў запрасіць цябе ў кітайскі рэстаран, – сказаў, нібы апраўдваючыся, Юрый. – Але мне падалося, што гэта неяк недарэчна – не такія мы з табой арыстакраты, каб кітайскімі палачкамі рыс дзяўбсці. А потым неяк выпадкова натрапіў на гэты (ён толькі нядаўна адкрыўся) – і нібы ў госці да дзеда завітаў… Нечым сапраўдным, родным, спрадвечным тут патыхае. Якраз для такога ўрачыстага моманту. Я падумаў, што і табе павінна быць да сэрца гэтая вясковая атмасфера.
– Мне тут вельмі падабаецца, – развеяла яго сумненні Таццяна. – А што, у нас сёння нейкі асабліва ўрачысты момант? Мне здавалася – звычайная святочная вячэра з нагоды гадавіны нашага… гм-м-м… асабліва блізкага знаёмства...
– Так, безумоўна, – Юра, здаецца, хацеў нешта сказаць і старанна падбіраў словы. – Але ўсё ж не зусім звычайная… Ва ўсякім выпадку, мне хочацца, каб яна была такой… Я на гэта спадзяюся…
Таня, усміхаючыся, назірала, як ён пакутуе, імкнучыся падабраць патрэбныя словы. А ён, здаецца, не заўважаў гэтага: апусціўшы вочы, камячыў у руках льняную сурвэтку.
– Таня, я хачу табе сказаць… Менавіта сёння, хоць гаварыць мне гэта хочацца штодня і штохвіліны…
Юра замоўк на хвіліну.
– Ты прабач, калі я не вельмі складна… Але ты павінна зразумець… Я хачу сказаць табе, Танечка… Ну, словам… Дзякуй табе за гэты год… І ўвогуле – за ўсё! За тое, што ты ёсць у маім жыцці. Верыш – я такім шчаслівым ніколі не быў. У мяне сэнс жыцця з’явіўся! Пасля ўсяго, што давялося перажыць: здраду жонкі, разлуку з сынам, незаслужанае зняволенне, хваробы маці, у якіх найбольш маёй віны, – я жыў, нібы ляцеў на аўтапілоце: еў, калі было што, спаў, калі было дзе… Баяўся толькі зусім апусціцца, упасці на дно, каб маці і сястры не было за мяне сорамна. Я і так прычыніў ім нямала болю. І сын – каб ён не лічыў, што яго бацька скончаны чалавек, нават калі яго ў гэтым пераконваюць. Хацелася, каб ён зразумеў – калі не зараз, то праз гады – што бацька яго не такі нягоднік, як, напэўна ж, намалявала мяне ў сваіх расповедах яго маці… Я веру, што некалі мы ўсё ж сустрэнемся і я яму ўсё раскажу. А нешта ён і сам павінен помніць, не зусім жа маленькім быў, калі ўсё гэта здарылася.
Юра матнуў галавой, адганяючы чорныя ўспаміны аб мінулым жыцці, і прадоўжыў больш рашуча:
– А цяпер, калі ў мяне ёсць сям’я… Ты, Андрэйка, Вася… Калі я ведаю, што дома мяне чакаюць, што мне заўсёды рады, што мяне прымуць – любога: стомленага, хворага… Я зразумеў, што я некаму патрэбен – не як дадатак да кашалька ці да кватэры, а сам па сабе, такі, як я ёсць, са сваімі недахопамі і праблемамі – Юрый Аляксандравіч Кашавараў! Ты, напэўна, не ведаеш – і дзякуй богу, што не ведаеш – як гэта страшна: адчуваць, што ты нікому не патрэбен, што калі нават заўтра цябе не стане – ні ў каго ў душы не ўзнікне пустата, хоць на некалькі хвілін… А можа, тыя, каго ты некалі любіў, дзеля каго жыў, і ўвогуле не заўважаць, што цябе не стала…
Юра змоўк на хвіліну – і прадоўжыў ужо зусім іншым голасам:
– А цяпер, Танечка, дзякуючы табе, я жыву – у самым поўным сэнсе гэтага слова. ЖЫВУ! – ты разумееш! У мяне душа спявае! Я ведаю, дзеля чаго існую на гэтым свеце! Ты за гэты год стала самым родным, самым дарагім чалавекам у маім жыцці – нават больш дарагім, чым мама – хай яна мяне прабачыць, але гэта так… І я гатовы на ўсё, каб ты была шчаслівай. Разумееш – на ўсё!
– Я і так шчаслівая, Юра, – цёпла ўсміхнулася Таня і накрыла яго руку сваёй. – Як ніколі. Мне з табой так цёпла, спакойна і надзейна…
– Сапраўды? – Юра закахана паглядзеў ёй у вочы. – Ну, то самы час перайсці да ўрачыстага моманту.
Ён палез у кішэню і дастаў аксамітную падушачку.
– Таня, я памятаю, што ты мне некалі сказала. Я згодзен чакаць, пакуль маё каханне не пераможа твой страх – як заўгодна доўга… Не хацелася б, вядома, каб гэта цягнулася бясконца, але хай будзе так, як ты хочаш, як патрабуе тваё сэрца. Але мне будзе прасцей чакаць, калі ў цябе на руцэ будзе вось гэта…
Ён працягнуў каробачку, Таццяна раскрыла яе – і ўбачыла на белым атласе тонкі сярэбраны, прыгожа інкруставаны золатам пярсцёнак.
Яна паглядзела недаверліва на падарунак, затым – на Юру…
– Гэта што, афіцыйная прапанова рукі і сэрца? – гулліва ўзняла бровы.
– Калі хочаш – так. Але мне больш падабаецца беларускае слова "заручыны”. Прабач, але на брыльянты пакуль яшчэ не зарабіў… Але калі ты будзеш так марудзіць, то да вяселля якраз паспею, – ён прыняў яе жартаўлівы тон.
– Не трэба брыльянтаў, – засмяялася Таня. – Ні зараз, ні потым. Не навучылася насіць за жыццё – няма чаго і прывыкаць. А серабро – сама тое. Мой метал.
Яна ўзяла пярсцёнак і, крыху павагаўшыся, надзела яго на сярэдні палец правай рукі.
Юра аж заззяў ад шчасця.
– Шампанскага прынясіце! Калі ласка! – гукнуў ён некуды ў глыбіню залы, дзе мільганула расшытая васількамі кашуля афіцыянткі.
– Шампанскага? З мачанкай? Але ж і густы ў цябе, шляхціц Кашавараў! – засмяялася Таня.
– Не перажывай, шампанскае – для разагрэву, – па-змоўніцку падміргнуў Юра. – А з мачанкай будзем піць налівачку. А хочаш – крамбамбулю?! Ты спрабавала калі-небудзь крамбамбулю? Ну, шмат страціла. Для заручынаў – сама той напой!
Таня засмяялася: хай сабе будзе крамбамбуля! Сёння яна ўвогуле была згодна на ўсё. Здаецца, нават той незразумелы страх, які варочаўся на самым донцы душы ўвесь гэты год, некуды знік. Сёння яна нарэшце паверыла, што таксама можа быць шчаслівай. Ну а чаму не, чым яна горшая за іншых?!!
…Пад раніцу, калі стомлены Юра заснуў – нават сонны ён, як маленькі, трымаў яе руку, нібы баяўся, што яна некуды знікне – Таня паспрабавала ўспомніць і асэнсаваць учарашні вечар – кожны момант, слова, рух, жэст, усмешку, усё да найменшай драбнічкі, занатаваць у памяці, схаваць, як у тым непад’ёмным куфры, што стаяў у рэстаране. Але думаць, разважаць, асэнсоўваць, занатоўваць не атрымлівалася: думкі размякчыліся, як масла на гарачай патэльні, засталіся адны пачуцці. На душы было цёпла і хораша, слёзы замілавання і шчасця ціхенька цяклі з вачэй…
Задрамала яна, калі за акном пачало развідняць. Здаецца, нават і не прыснула – толькі змежыла на хвілінку вейкі. І амаль адразу ў мозг з болем, нібы выпушчаная некім нябачным куля, уварвалася залівістая тэлефонная трэль. Яна яшчэ не паспела расплюшчыць вочы, як адчула: гэта тое, чаго яна баялася ўвесь гэты год… Гэта – канец яе шчасця… Як толькі яна расслабілася, паверыла, адпусціла свой страх – той, невядомы, страшны, небяспечны, падсцярог яе, безабаронную – і вось зараз, у наступную хвіліну назаўсёды забярэ яе шчасце…
Яна, босая, з рассыпанымі па плячах валасамі, стала ў прыхожцы над тэлефонам – і не магла працягнуць руку, каб зняць трубку. А тэлефон галасіў-разрываўся на ўсю моц – гэты перадранішні гук бяды чуў, здаецца, увесь іх шматпавярховы дом.
Нарэшце ў дзвярах спальні з’явіўся заспаны Юра:
– Таня, што здарылася?
І яна, заплюшчыўшы вочы, зняла трубку…
Яна дрэнна разумела тое, пра што гаварылі ёй незнаёмыя людзі. Вася… У паходзе… Падчас начоўкі… Бойка з мясцовымі… Нож у сэрца… Загінуў на месцы…
Таццяна слухала ўсе гэтыя словы, спачуванні, пытанні, і адна думка пульсавала ў галаве: "Вася… Сыночак… Васілёк… Кветка мая… Не зберагла…” Здаецца, яна шаптала гэтыя словы, а можа, крычала?
Юра забраў у яе з рук тэлефонную трубку, аб нечым гаварыў з тымі людзьмі, што прынеслі ёй страшную вестку. Затым адвёў Таню на кухню, наліў у шклянку вады, накапаў туды валяр’янкі, прымусіў выпіць. Зноў кінуўся да тэлефона, некаму званіў, аб нечым дамаўляўся, нешта прасіў.
Яна ж нібы здранцвела і, хістаючыся на крэсле, як маятнік, паўтарала шэптам: "Васечка… Сынок… Не можа быць… Ты не можаш са мною так абысціся… Ты не можаш мяне пакінуць… Госпадзі, зрабі так, каб гэта было няпраўдай! Я аддам усё – фірму, сваё шчасце, самую сябе – толькі хай акажацца, што гэта памылка, што гэта не з маім Васем здарылася непапраўнае. Калі табе трэба ахвяра – забяры мяне! Толькі не сына… Хай акажацца, што ён хворы, паранены, нават калека – я выхаджу, вылечу, уратую – толькі, каб жывы! Божачка, зрабі так! За што ты мяне так караеш – забіраеш самае дарагое? Чым я правінілася перад табой? Што адзін-адзіны год за ўсё жыццё была шчаслівай? То забяры ты гэтае шчасце, толькі вярні Васілька. Ты ж можаш, ты ўсемагутны, ты ажыўляў нават мёртвых… А ён жа яшчэ не мёртвы – я не бачыла яго мёртвым. Зрабі так, каб гэта было недарэчнай памылкай!”
Але ўсё аказалася праўдай.
Перад ёю, як у сне, мільгалі асобныя кадры-карцінкі. Вось у кватэру ўнеслі труну, а ў ёй нейкі малады хлопец, нечым падобны на Васю – але зусім незнаёмы, немагчыма прыгожы, з зачасанымі на бок валасамі – ён так ніколі не прычэсваўся, у новым дарагім касцюме… Незнаёмыя людзі падыходзяць да яе, спачувальна паціскаюць рукі, нешта гавораць – яна не разумее, што менавіта… Галосіць-прычытвае маці, якраз так, як некалі на пахаванні бабы Параскі. На нейкі момант хваля радасці захліствае яе: ёй здаецца, што яна ў вёсцы, у сваім дзяцінстве, і аплакваюць бабулю, а не Васю. Але побач ціхенька хліпае, трымаючыся за яе руку, Андрэйка, і яна зноў разумее, не жадаючы ў гэта верыць, што ўсё – праўда… Патрэсквае агеньчык свечкі – ёй хочацца затушыць гэты трапяткі язычок полымя, бо ад яго, як ёй здаецца, па кватэры, па пад’езду, па вуліцы расплываецца ліпкі і халодны, як ранішні туман, водар смерці, які перасядае ў горле, не дае дыхаць, але маці не дазваляе, глядзіць строга, асуджальна, і яна спыняецца. Час ад часу недзе ў праёме дзвярэй, нібы ў іншым жыцці, мільгае ўчарнелы твар Юры: ён ловіць яе позірк, нібы просіць абаперціся на яго, падзяліцца сваім горам, але яна хавае вочы: не магу, гэты боль – толькі мой…
Раптам там, у дзвярах, на месцы Юры з’явілася постаць сівагаловага паўнаватага мужчыны. У яе ўзнікла незразумелае адчуванне, што яна некалі недзе бачыла гэтыя немагчыма блакітныя вочы, вельмі падобныя на Васевы. "Дачушка, ты прабач, але я паведаміла Сашу, ён некалі пакінуў мне свой тэлефон, прасіў табе перадаць, ды я не асмелілася, ты ж нават гаварыць пра яго не дазваляла. Усё ж Вася яго сын – грэх было не сказаць”, – вінавата шэпча маці, і Таня разумее, што гэты чалавек з блакітнымі вачыма з’явіўся адтуль, з яе мінулага жыцця. Няўжо некалі ён быў самым дарагім, самым каханым, і гэта з-за яго здрады яна не хацела жыць? А цяпер ён прыйшоў сюды, каб развітацца з ЯЕ Васільком, каб забраць яго з сабою – у тое мінулае жыццё, дзе цвілі валошкі ў жыце і яна была шчаслівай. "Ды як ён пасмеў!” – яна захлынулася ад гневу і крыўды. Выскачыла ў калідор, спатыкнуўшыся аб грувасткі вянок з белымі ліліямі – на жалобнай стужцы паспела згледзець словы "…ад бацькі”. Захацелася парваць гэтыя лілеі на дробныя шматкі, выкінуць у сметніцу, але наткнулася на поўны болю і спачування позірк Юры, які стаяў у калідоры, падпёршы плячом вушак уваходных дзвярэй, і спыніла сама сябе: можа, гэта вянок ад Юры, а яна…