Калі гады яе сталі, што свечка на ветры, больш за ўсё баялася памерці ў непагадзь ці мароз: “Будуць груды зямлі аб труну скакаць, не ўляжыш, пакуль засыплюць…” Мы, падлеткі, дзівіліся: ці не ўсё роўна, ні чуць, ні бачыць не будзе, якая розніца?
Яна ж, век пражыўшы сваім парадкам, і да скону дзён хацела дайсці належна. Задоўга да вечнага спачыну сабрала вузельчык: спадніцу цёмна-вішнёвую з хвартухом вышываным, кофту светлую і белую хустку ў ружах (“падарунак брата з Амэрыкі”). Адзелася, пакруцілася перад люстэркам, прыжмурыўшы левае вока, і… спадабалася сама сабе. Цяпер, каб пагода не падвяла.
І падгадала-такі.
Яшчэ ранкам, у гарадской дачкі, дзе жыла апошнім часам, папрасіла кіслай капусты, але смаку хапіла на лыжку-другую: і не кіслая, і не прэсная, сырасцю нейкай аддае. Не тое, што са сваёй печы, дастанеш, бывала, чыгунок – густы, пахучы вар аж галаву кружыць…
Заплюшчыла на хвіліну вочы і ўбачыла сябе на жытнёвым загоне, збажыну ў бабках і Васіля свайго на вараным. Падагнаў падводу, а яна снапы падае і падае яму. Аж горача стала, аж сэрца ў грудзях затахкала, здаецца, зараз выскачыць… А ён прыспешвае, усё прыспешвае. І калі кінула апошні, працягнуў Васіль рукі:
– Ідзі сюды, Ганначка!..
– Іду, Васілька, іду…
І пайшла. З расплеценымі косамі, у бялюткай сукенцы, не кранаючы вострай пожні босымі нагамі…
– Ідуууу…
Калі ж на ўскрык з суседняга пакоя выбегла дачка, маці ляжала, заплюшчыўшы вочы, з ледзь прыкметнай усмешкай на вуснах. “Зноў той самы сон, – падумала яна, – але, відаць, апошні…”
Пахавалі якраз на Пакрову. Каля Васіля. Зялёны мурог яго кладаў засыпалі рознакаляровыя кляновыя лісты. Яны шаргацелі, каціліся ў дол разам з сыпучым жоўтым пяском. Скупое асенняе сонца прабівалася праз сасоннік, заглядаючы ў вочы вяскоўцам, якія прыйшлі правесці ў апошні шлях нябожчыцу. А ў зялёнай даліне, што збягала да лесу, шапацеў асірацелы Ганулін сад, выпеставаны натруджанымі рукамі.
Кацілася сонца на ружовы захад. Прыгаломшвалі дочкі: “Мама, мамачка, матуля, найдаражэйшая наша…”
* * *
“Поўдзень. Чорнае мора, нібы забаўляючыся, кідае свае грэбні-хвалі на бераг і адразу ж забірае іх назад. І гэтая гульня цягнецца бясконца. Сонца прыпякае, хочацца піць. Мама пайшла за вадой у бліжэйшы кіёск, а побач – жаўтавата-ружовыя сакавітыя персікі, купленыя па дарозе да мора. Але іх трэба абавязкова памыць. Так мама казала. Дык што, клікаць яе? Крок, яшчэ адзін і мяне зверху паглынае вада. Нічога не адчуваю, вада перад вачыма, вада ў роце, вада пранікае ў кожную клетачку…
Раптам нехта падымае мяне. Мама! Рукі твае выратавалі мяне, моцна трымаюць, ты выціраеш з твару слёзы, салёныя, як само мора.
– Дурненькая, не плач, я побач…
Рукі ласкава абдымаюць мяне і мне так хораша, так спакойна”.
“Канец жніўня. Праз некалькі дзён восень стане тут сапраўднай гаспадыняй. Божа, колькі ж яшчэ дзён да наступнага лета…
Мяккія, цёплыя далоні ласкава прыпадымаюць мае косы:
– Донечка, доня мая, як я тут буду без цябе?
Пасталеўшы, я навучылася гаварыць матулі такія простыя, але вельмі важкія словы: ”Я цябе люблю”. Але ў той раз, нібы саромеючыся ўласных пачуццяў, я ледзь стрымліваю слёзы. Хочацца адкрыць душу, даць волю нявыплаканаму болю, адчаю, абняць і сказаць: “Я буду, мамачка, дзеля рук тваіх”.
Гэтыя кароценькія запісы ў зялёна-блакітным, як само мора, блакноціку яна знайшла пасля ад’езду дачкі выпадкова.
Год праляцеў птушкай: ад званка да паштоўкі, ад паштоўкі да званка. Ці знойдзе дачка шчасце за тым невядомым морам-акіянам, хвалі якога ледзь не паглынулі яе ў дзяцінстве? І ці трэба яго шукаць так далёка, калі яно побач, на роднай зямлі, якой прысягнулі на вернасць аднойчы і назаўсёды сівыя прашчуры?..
“Не шукайце біяграфій у біяграфіях… Ад таго, што адчуваеш, нікуды не ўцячэш”, – сказаў аднойчы Луі Арагон.
Галіна РАМАНЧУК.
