Юныя даследчыкі гісторыі нашага краю ёсць амаль у кожнай школе. Яны працуюць па розных накірунках, а вось вучні СШ № 3 г. Свіслач вырашылі сістэматызаваць інфармацыю пра развіццё адукацыі ў нашым раёне і стварылі электронную экспазіцыю пра вучоных-выкладчыкаў і выпускнікоў Свіслацкай гімназіі для школьнага музея гісторыі адукацыі Свіслацкага раёна. Акрамя гэтага, падчас навуковай працы было сабрана 25 экспанатаў для музея.
Аўтарамі працы, вынікам якой гэта стала магчыма, з’яўляюцца настаўнік гісторыі Аляксандр Валер’евіч ПЯСЕЦКІ і вучаніца 9 класа Анастасія КРЭЎЧЫК. На рэспубліканскай навукова-практычнай краязнаўчай канферэнцыі ў Жлобіне работа была высока ацэнена кампетэнтным журы і ўвойдзе ў зборнік па яе выніках. Яна мае прыкладное значэнне і можа быць выкарыстана пры правядзенні ўрокаў гісторыі Беларусі, экскурсій у школьным музеі, правядзенні выхаваўчых мерапрыемстваў, стварэнні турыстычных даведнікаў.
Мы папрасілі даследчыкаў пазнаёміць нашых чытачоў са сваімі знаходкамі.
– Насця, што падштурхнула цябе да вывучэння гэтай тэмы?
– Мяне зацікавіла гэта тэма, па-першае, таму, што займацца гісторыяй свайго роднага краю, як мне здаецца, павінны не толькі даследчыкі гісторыі. Цікавіцца мінулым патрэбна ўсім, хто лічыць сябе грамадзянамі сваёй Радзімы і проста цывілізаванымі людзьмі. Гістарычнае бяспамяцтва можна разглядаць зараз як прыклад непаўнацэннасці. Па-другое, я з’яўляюся членам савета музея школы, дзе адказваю за экспазіцыю, прысвечаную зараджэнню адукацыі на Свіслаччыне.
– Але ж мы і так дастаткова шмат ведаем пра настаўнікаў і вучняў Свіслацкай гімназіі. Што новага ты хацела сказаць сваім даследаваннем?
– Існаванне Свіслацкай гімназіі – гэта адна з найбольш яскравых старонак у гісторыі нашага краю. Заснаваная ў 1804 годзе як Гродзенская губернская акадэмічная гімназія для навучання моладзі з Брэсцкага, Пружанскага, Кобрынскага, Ваўкавыскага, Слонімскага і Гродзенскага паветаў і адкрытая ў 1805 годзе, яна дала Беларусі шмат знакамітых асоб. Гэта рэвалюцыянеры Віктар Гельтман і Канстанцін Каліноўскі, вучоныя Восіп Кавалеўскі і Томаш Аўгусціновіч, мастак і кампазітар Напалеон Орда.
Мэта майго даследавання – вывучэнне навуковых даследаванняў выкладчыкаў і выхаванцаў Свіслацкай гімназіі.
Зыходзячы з мэты я паставіла задачы вызначыць прычыны высокага ўзроўню выкладання прадметаў у гімназіі; даследаваць жыццё і дзейнасць вучоных-выкладчыкаў і выхаванцаў Свіслацкай гімназіі; папоўніць новымі экспанатамі школьны музей адукацыі Свіслацкага раёна; стварыць электронны рэсурс для правядзення экскурсій па школьным музеі.
У аснову майго даследавання пакладзена гіпотэза: у Свіслацкай гімназіі быў высокі ўзровень выкладання. Сабраным матэрыялам я імкнулася пацвердзіць гэтую гіпотэзу.
– Пэўна ж, прыйшлося вывучыць шмат літаратуры па тэме, каб прывесці доказы?
– У сваім даследаванні я выкарыстала мемуары Леана Зяньковіча і графа Леана Патоцкага, выпускнікоў Свіслацкай гімназіі, навуковыя працы яе выкладчыкаў і выпускнікоў Восіпа Кавалеўскага, Томаша Аўгусціновіча, кнігу «Зямля Ваўкавыская» даследчыка Вітальда Карпызы, матэрыялы школьнага музея гісторыі адукацыі Свіслацкага раёна.
– Якімі знаходкамі ты парадавала школьны музей?
– У сваёй працы я расказала пра настаўнікаў гімназіі Леана Бароўскага, які выкладаў рыторыку, паэзію, граматыку, Максіміліяна Якубовіча – настаўніка латыні, грэчаскай мовы, старажытнай літаратуры, Казіміра Храмінскага – даследчыка гісторыі польскай літаратуры.
Свіслацкую гімназію скончылі заснавальнік манголазнаўства, выдатны расійскі і польскі даследчык Усходу Восіп Кавалеўскі, батанік-фалькларыст і энтамолаг Станіслаў Батыс Горскі, які быў першым польскім даследчыкам флоры ў Белавежскай пушчы, вучоны-батанік Томаш Аўгусціновіч.
Маё даследаванне – аб іх. Усе яны пакінулі аб сабе след у навуцы. Асабліва значнай і найбольш вядомай у свеце сярод іх з’яўляецца асоба Восіпа Кавалеўскага. Леан Бароўскі вядомы як настаўнік Адама Міцкевіча і прадказальнік яго геніяльнасці. Максіміліян Якубовіч напісаў «Граматыку польскай мовы». Сферай літаратурных інтарэсаў Храмінскага быў час праўлення караля Рэчы Паспалітай Жыгімонта II, якому было прысвечана даследаванне «Трактат пра караля Жыгімонта і яго праўленне». Станіслаў Горскі быў дырэктарам батанічнага саду Віленскага ўніверсітэта. Яго першая праца звязана з Белавежскай пушчай. Малады даследчык наведваў пушчу два разы. Знайшоў расліны, якія зубры часцей за ўсе выкарыстоўваюць у ежу, апісаў 40 відаў траў і раслін.
Томаш Аўгусціновіч напісаў вучэбны дапаможнік для студэнтаў «Хірургічныя інструменты», трактат «Аб дзікарослых лекавых раслінах Палтаўскай губерні», артыкул «Жыццё рускіх і іншанародцаў на востраве Сахалін». Аўгусціновіч быў першым вучоным-батанікам, які пранік у Сібір. Вынікам яго навуковай працы стаў гербарый з 40 тысяч відаў сібірскіх раслін. У нарысе «Тры гады ў Паўночна-Усходняй Сібіры за Палярным кругам» Аўгусціновіч апісаў суровае жыццё золаташукальнікаў на Лене і Віціме. Ён пакінуў апісанне характару народнасцяў, якія насялялі сібірскія землі: юкагіраў, чуванцаў, амокаў, эвенкаў.
Апошнюю сваю паездку наш зямляк ажыццявіў у 1880 годзе, праплыўшы параходам з Адэсы праз Індыйскі і Ціхі акіян на Сахалін. У час падарожжа ён сабраў шмат узораў раслін, рыб, паўзуноў, насякомых. Гэту калекцыю Томаш Аўгусціновіч перадаў у Пецярбург – у Галоўны батанічны сад і Батанічны сад Акадэміі навук.
Пяру Томаша Мацвеевіча належаць таксама артыкулы «Вытрымкі з пуцявых запісак знаходжання на востраве Сахалін» і «Нататкі аб востраве Сахалін». Калекцыі нашага земляка склалі аснову для вывучэння расліннага свету паўночна-усходняй Азіі. Яны не страцілі навуковай каштоўнасці і ў наш час. На працы Томаша Аўгусціновіча спасылаўся рускі пісьменнік Антон Чэхаў у сваёй кнізе «Востраў Сахалін». У яго гонар названы адзін з відаў асакі – Cavex Augustynowiczii Meinsh.
– Аляксандр Валер’евіч, а якімі экспанатамі ў выніку навуковай работы папоўніўся школьны музей? Як гэта наогул адбываецца, як знаходзяць экспанаты?
– Вывучаючы літаратурныя крыніцы, мы атрымалі шмат спасылак на іншых аўтараў. Звяртаючыся да новых крыніц, адшуквалі альбо назвы прац, альбо фотаздымкі, якіх да гэтага часу не мелі. І такім чынам «разжыліся» творамі Леана Патоцкага «Успаміны пра Тышкевічаву Свіслач, Дзярэчын і Ружану», «Мангольскай хрэстаматыяй» і «Мангола-руска-французскім слоўнікам»Восіпа Кавалеўскага, даследаваннем Томаша Аўгусціновіча «Жыццё рускіх і інародцаў. Востраў Сахалін». Ёсць зараз у музеі кнігі Леана Зяньковіча «Публічны курс «Палітычныя даследаванні польскай літаратуры» і «Альбом Пшонкі», кніга Караля Нямцэвіча «Успаміны».
Да работы над гэтай навуковай працай у нас не было здымкаў Станіслава Горскага, Люцыяна Крашэўскага, Караля Нямцэвіча, Леана Патоцкага. Мяркую, што некаторыя з іх былі невядомы да гэтага і нашым мясцовым краязнаўцам. Дзякуючы пошукам і створанаму электроннаму рэсурсу зараз наведвальнікі музея школы могуць з імі пазнаёміцца.
– Аляксандр Валер’евіч, калі ўжо вы стварылі электронную версію вашага даследавання, то трэба яе, як зараз гаворыцца, прасоўваць. Ці мяркуеце вы распаўсюджваць свае знаходкі?
– З гэтай мэтай яны і адшукваліся. Зараз уся гэта інфармацыя знаходзіцца ў музеі школы, але мы плануем данесці яе як да мага большага кола зацікаўленых і былі б удзячны рэдакцыі, каб размясціць яе на сайце "Свіслацкай газеты». Ведаю, што вы станоўча да гэтага адносіцеся.
Ядвіга КУРЫЛА.
Фота Грыгорыя ШЫРАЕВА.
