Якой можа быць сучасная кніга, калі застанецца звычайна надрукаванай на паперы, са звычайнай вокладкай, без ілюстрацый і з адным творам у змесце? Што яшчэ могуць прыдумаць аўтар, рэдактар, выдавец?
Кніга Алены Брава «Дараванне=Прощение=: аповесць» дае некаторыя адказы. На самой справе ў назве кнігі ёсць яшчэ адно слова, але – па-нямецку. На гэтай мове я зусім не ўмею пісаць-друкаваць. Што за слова? Дараванне. Так, пад адной вокладкай змешчана адна аповесць, але на трох мовах: роднай, братэрска-суседскай, мове былых ворагаў, а цяперашніх узорных еўрапейцаў. А яшчэ папярэдняе слова-падзяка ў пачатку ды інтэрв’ю з аўтаркай у канцы.
Такім чынам, можна ўявіць, што, напрыклад, сеўшы ў цягнік, які павязе вас на ўсход, можаце спакойна прапанаваць сваім рускамоўным спадарожнікам пачытаць пранізлівую аповесць. А калі вашы рэйкі скіраваны на захад, то, магчыма, сустрэнеце інтэлігента-немца, які таксама можа зацікавіцца сучасным творам.
Только нужно оговориться: повесть требует настоящего читателя, подготовленного человека – с тонким эмоциональным восприятием мира. Потому что именно таким качеством и обладает автор книги и ее героиня Лариса.
Лариса Вашкевич – утонченная натура, образованная белоруска, которая в поисках женского счастья вышла замуж за немца и живет в Германии. Ей около сорока, самостоятельная дочь-студентка от первого несчастного брака, второй муж, типичный, прагматичный и… безумный свекор Ганс с прогрессирующей болезнью Альцгеймера. Вот за ним и ухаживает почти бесправная эмигрантка. А Ганс, оказывается, воевал в родных местах Ларисы. А у нее – генетическая и историческая память, живая и щемящая. А вокруг – стена забытья и равнодушия.
Фармальна гераіня пражывае ў аповесці каля сутак. Але перад намі праходзіць галерэя самых розных успамінаў, назіранняў і персанажаў, кожны з якіх увасабляе сваё пакаленне, сваю філасофію і жыццёвую пазіцыю: тыповую, пазнавальную, блізкую ці недасягальную для чытача. Менавіта мне гераіня не спадабалася. Самазасяроджаная, з прэтэнзіямі на непрызнаную ўнікальнасць: «…засталося ззянне, якое бачыла, бадай, толькі яна адна…» А якія ўчынкі? Штучка-разумніца, якая лічыць, што, маючы гуманітарную адукацыю, высокі культуралагічны ўзровень і пэўны жыццёвы вопыт, яна можа ацэньваць і асуджаць людзей, нацыі, краіны і цэлыя цывілізацыі. Ніводнага разу яна не ўспомніла рэальнасць свайго савецкага і постсавецкага жыцця добрым словам. Парадокс у тым, што і нямецкую рэальнасць інтэлігентка не ўспрымае і крытыкуе. Арыентуючыся ў антычнай міфалогіі і найноўшай літаратуры, разважаючы над глабальнымі пытаннямі і бачачы псіхааналітычныя сны, даглядаючы чужога старога і не ўпісваючыся ў чужы лад жыцця, Ларыса, па сутнасці, глыбока няшчасны чалавек са сваімі комплексамі, фобіямі і амаль істэрычным псіхозам ці дэпрэсіяй. Я так яе ўбачыў. Але інтэрв’ю з Аленай Брава дало ўпэўненасці, што яна – толькі аўтарка, а не двайнік Ларысы.
По сюжету: Ганс сбежал из-под контроля и потерялся. Лариса ищет, переживает, вспоминает, рассуждает. Старика нашли и сдали в богадельню. Ганс юношей служил на оккупированной территории, любил белоруску, видел ее смерть и смерть всей деревни, которую пробовал спасти. Знал предателя и хотел ему отомстить. Поэтому его старческий затемненный разум, отбросив и забыв все навыки, знания и привычки, «жил» в той войне: боялся, спасался и… искал. Узнав все это из дневника свекра, Лариса принимает решение: забрать старого солдата домой. Вот оно – Прощение. Вот он – настоящий поступок живого и уникального человека. Ах, загадочная славянская душа!
«– Руская эмацыянальнасць…
– Я з Беларусі! Гэта не тое ж самае!» (Цытата з перадапошняга абзаца).
Пераказаў яе сухавата, а напісана яна на вышэйшым узроўні: стыльна, арыгінальна, змястоўна. Гэта сапраўдны ўзровень сучаснай еўрапейскай літаратуры. У аповесці ёсць тонкія назіранні і глыбокія разважанні. Алену Брава непакоіць пытанне гістарычнай памяці народаў, забыццё, якое вынішчае ісціну. А ісціна бачыцца ў тым, што людзі не павінны забіваць адзін аднаго, гэта супярэчыць усяму.
Анатоль РАМАНЧУК.
